ابوالحسن علی بن احمد حریشیحُرَیشی، علی بن احمد، کنیه‌اش ابوالحسن، محدّث و فقیه مالکی مغربی قرن یازدهم و دوازدهم می‌باشد. ۱ - مشخصات حُرَیشیوی به حُرَیش، قبیله‌ای در منطقه بربر، منسوب است. [۱]
محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ذیل «حریش»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۲]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۶، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
وی در حدود ۱۰۴۲ در فاس متولد شد [۳]
محمدخلیل بن علی مرادی، سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی عشر، ج۳، ص۲۱۷، چاپ اکرم حسن علبی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۴]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۰، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
و در همان‌جا به تحصیل علوم گوناگون، به‌ویژه حدیث، پرداخت.۲ - مشایخ حریشیاز جمله استادان و مشایخ حدیثی او این اشخاص بودند: عبدالقادر فاسی که حریشی کتب ستّه را نیز از وی روایت کرده است [۵]
محمدخلیل بن علی مرادی، سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی عشر، ج۳، ص۲۱۷، چاپ اکرم حسن علبی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۶]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۶، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
دو فرزند فاسی، ابوزید عبدالرحمان و محمدابوسالم عبداللّه عیاشی؛ [۷]
سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی عشر، چاپ اکرم حسن علبی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
محمد بن عبداللّه خَرَشی؛ عبدالباقی زرقانی؛ ابراهیم کورانی و محمد بن سلیمان رُدانی. [۸]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۹]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۶، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
[۱۰]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۰، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
۳ - شاگردان حریشیبرخی شاگردان حریشی و ناقلان حدیث از او عبارت‌اند از: محمد بن قاسم جسوس؛ احمد بن مبارک سجلماسی، که اجازه روایت کتاب صحیح بخاری را از حریشی داشت؛ عمر بن عبداللّه فاسی؛ ادریس بن محمد حافظ عراقی؛ محمد بن طالب تاوُدی و احمد ماکودی. [۱۱]
محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ذیل «حریش»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۱۲]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۳]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۶، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
۴ - دستیابی حریشی به مناصب علمی و تدریسیگفتهاند که فرزند حریشی، عبدالقادر، کاتبِ حاکم فاس، ابوعبداللّه رَوسی، بود و این امر موجب تسهیل دستیابی حریشی به مناصب علمی و تدریسی شده بود. [۱۴]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۵]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۱، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
۵ - حضور حریشی در مدینهحریشی سالهای پایانی عمر را در مدینه سپری کرد. وی در مسجدالنبی به تدریس مُوَطّأ مالک بن انس پرداخت. عبدالرحمان انصاری [۱۶]
عبدالرحمان انصاری، تحفةالمحبین و الاصحاب فی معرفة ماللمدنیین من الانساب، ج۱، ص۱۸۲، چاپ محمد عروسی مطوی، تونس ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰.
به حضور خود در حلقه این درس اشاره کرده است.۶ - حریشی امام علم حدیثمحمد بن قاسم جسوس، شاگرد حریشی، وی را امام علم حدیث در عصر خود دانسته است، [۱۷]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۸]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۶، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
ولی برخی معاصران حریشی در ارزش علمی کتابهای او تردید کرده و از جمله گفته‌اند که آثار وی غالباً شرح کتابهای دیگر بوده است و بیش از آن‌که او خود نظریه‌ای بپردازد، به شرح یا تلخیص آرای دیگران پرداخته است. [۱۹]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۰، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
عبداللّه بن عبدالسلام جسوس او را در اشعاری هجو کرده است، که البته در این مورد احتمال مخالفتهای شخصی و خانوادگی وجود دارد. [۲۰]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۰ـ ۲۰۵۱، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
۷ - وفات حریشیحریشی در مدینه فوت کرد و در بقیع دفن شد. [۲۱]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۱، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
سال درگذشت او را مخلوف [۲۲]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۷، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
بعد از ۱۱۲۰ و دیگران میان ۱۱۴۳ تا ۱۱۴۵ ذکر کرده‌اند، [۲۳]
محمدخلیل بن علی مرادی، سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی عشر، ج۳، ص۲۰۶، چاپ اکرم حسن علبی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۲۴]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۵]
محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، ج۱، ص۲۰۵۰، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
[۲۶]
ابن‌سوده، دلیل مؤرّخ المغرب الأقصی، ج۱، ص۱۵۶، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
اما از سخن عبدالرحمان انصاری [۲۷]
عبدالرحمان انصاری، تحفةالمحبین و الاصحاب فی معرفة ماللمدنیین من الانساب، ج۱، ص۱۸۲، چاپ محمد عروسی مطوی، تونس ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰.
ــکه گفته است پدرم عبدالکریم بعد از مرگ حریشی، شرح الموطّأ او را در ۱۱۴۲ کامل کردــ چنین برمی‌آید که او قبل از ۱۱۴۲ درگذشته است.۸ - آثار حریشیآثار حریشی، شرح یا تلخیص کتابهای دیگرند. از جمله شرحهای اوست: شرح الموطّأ مالک، و شرحِ المختصر خلیل بن اسحاق، هر دو در فقه مالکی؛ شرح الشفا بتعریف حقوق المصطفی، اثر قاضی عیاض، شرح العقیدة ابوالحسن نوری؛ و شرح منظومه ابن‌زکری تِلِمسانی. [۲۸]
عبدالرحمان انصاری، تحفةالمحبین و الاصحاب فی معرفة ماللمدنیین من الانساب، ج۱، ص۱۸۲، چاپ محمد عروسی مطوی، تونس ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰.
[۲۹]
محمدخلیل بن علی مرادی، سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی عشر، ج۳، ص۲۱۸، چاپ اکرم حسن علبی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۳۰]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۳۱]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۳۶ـ ۳۳۷، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت.
[۳۲]
محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ذیل «حریش»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۳۳]
اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج۱، ص۷۶۶، ج ۱، در حاجی‌خلیفه، ج ۵.
۹ - تلخیص‌های حریشیهمچنین این کتاب‌ها را تلخیص کرده است: نَفْحُ الطِیب مِن غصن الاَندلُسِ الرَطِـیب، تألیف احمد مَقَّری تِلِمسانی؛ الاِصابة فی معرفة الصحابة، اثر ابن‌حجر عسقلانی؛ اللالی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعة، اثر جلال‌الدین سیوطی [۳۴]
ابن‌سوده، دلیل مؤرّخ المغرب الأقصی، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۵۶، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
[۳۵]
فهرس الفهارس و الأثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۳۶]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
.منابع : (۱) ابن‌سوده، دلیل مؤرّخ المغرب الأقصی، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷. (۲) عبدالرحمان انصاری، تحفةالمحبین و الاصحاب فی معرفة ماللمدنیین من الانساب، چاپ محمد عروسی مطوی، تونس ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰. (۳) اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج ۱، در حاجی‌خلیفه، ج ۵. (۴) محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۵) محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، قسم ۳، چاپ محمد حجّی (و) احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج ۵، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶. (۶) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۷) محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، قاهره ۱۳۴۹ـ ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت. (۸) محمدخلیل بن علی مرادی، سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی عشر، چاپ اکرم حسن علبی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حُرَیشی»، شماره۶۰۶۰. |